Samenvatting
LANDBOUWORGANISATIE VAN DE VN SPREEKT VAN âONGEZIENE DREIGINGâ VOOR REGIO WAAR VOEDSEL AL SCHAARS IS
Sprinkhanencrisis nog lang niet onder controle
Het aantal landen dat geteisterd wordt door de sprinkhanenzwermen blijft toenemen. Miljoenen diertjes hebben eitjes gelegd die weldra gaan uitkomen. âEn we hadden het al moeilijk door droogte.â
Afrika in de tang: droogte of sprinkhanen Lees verder onderaanâEen zwerm wordt gedreven door de angst om opgevreten te wordenâ Lees verder onderaan
VAN ONZE REDACTEURS
TOM YSEBAERT
MAXIE ECKERT
BRUSSEL Als de omstandigheden âgunstigâ zijn, vermenigvuldigen sprinkhanen zich in een onvoorstelbaar tempo: elke drie maanden zijn ze met twintig keer zoveel. De verspreiding van de sprinkhanen in Oost-Afrika gaat navenant snel. Intussen zijn al zeven landen getroffen, waarvan EthiopiĂ«, Kenia en SomaliĂ« het hardst in de klappen delen.
De FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties, houdt rekening met het ergste: een plaag. Tegen eind 2020 zou het zover kunnen zijn, bevestigt een woordvoerder aan De Standaard . âHet vormt een ongeziene dreiging binnen een regio waar de honger al zeer groot is.â
De aantallen bij deze uitbraak zijn groter dan normaal, aldus de FAO. In Kenia werd er al een zwerm van 40 bij 60 kilometer groot geobserveerd. Per vierkante kilometer vreet een zwerm sprinkhanen ongeveer 120 ton voeding per dag. Dat komt overeen met wat nodig is om 2.500 personen gedurende vier maanden te voeden.
âOm efficiĂ«nt te zijn zou je 95 % van de sprinkhanen moeten bestrijden. Maar er zijn niet genoeg vliegtuigen en sproeistoffenâHELEEN VERLINDEN Sprinkhaan-expert/bioloog KU Leuven
De voorbije maanden werd vooral land waar het vee graast kaalgevreten door de insecten. De miljarden diertjes die Oost-Afrika teisteren, hebben eitjes gelegd. Die zullen weldra uitkomen, midden in het seizoen waarin de landbouwers hun gewassen planten. Dat is in maart en in april.
Als de sprinkhanen de landbouwoogst vernielen, komt dit deel van Afrika, dat al lijdt onder voedselonzekerheid, nog meer in de problemen. In een podcast van de FAO getuigt Esther Kithuka, een landbouwer uit het district Kitui in Kenia, dat het moeilijk was voordat de sprinkhanen kwamen. âWe komen uit een periode van lange droogte. Nu hebben we schrik dat de sprinkhanen al ons voedsel opeten, want we kunnen de aantallen niet aan. We hebben aan de overheid gevraagd om in te grijpen, omdat wij niet de middelen hebben voor bestrijding met pesticiden. We zijn bang dat de sprinkhanen onze oogst vernietigen en dat we honger zullen lijden tot het einde van het jaar.â
In Zuid-Soedan en Soedan leven al respectievelijk 6 en 8 miljoen mensen in voedselonzekerheid, ook zonder sprinkhanenplagen (zie grafiek) .
Sprinkhaan-expert Heleen Verlinden, bioloog aan de KU Leuven, is somber gestemd. âOm efficiĂ«nt te zijn zou je 95 procent van de sprinkhanen moeten bestrijden. Dat kan gewoon niet met de huidige middelen. Er zijn niet genoeg vliegtuigen en sproeistoffen.â
Vijf extra vliegtuigen nodig
Stephen Njoka, directeur van de Desert Locust Control Organisation in Oost-Afrika (DLCO), maakt het concreet: âWe hebben minstens vijf extra vliegtuigen nodig om vanuit de lucht bestrijdingsmiddelen te kunnen sproeien,â zegt Njoka aan de telefoon. âGeld voor insecticiden is ook welkom. De voorraden daarvan slinken snel.â
Het zou allemaal moeten gebeuren vóór het plantseizoen begint. De FAO doet een oproep aan de internationale gemeenschap om meer middelen vrij te maken om de insecten te bestrijden. Er is 70 miljoen euro nodig, daarvan is een kleine 20 miljoen euro toegezegd. België deed een bijdrage van 460.000 euro.
âAls we nu niets doen, zullen we later honderden miljoenen nodig hebben om de voedselnoden in de regio te lenigen,â zegt Dominique Burgeon, de Belg die bij de FAO de afdeling crisissituaties leidt, aan het persagentschap Belga .
Njoka van de DLCO klinkt minder bezorgd over de evolutie dan de FAO-experts: âDe bestrijding lijkt in Kenia, EthiopiĂ« en Oeganda iets uit te halen. In SomaliĂ« en Jemen ligt dat anders, vanwege de conflictsituaties in die landen. Ik denk dat we een redelijke kans maken om de uitbraak onder controle te krijgen.â
Het is te hopen dat Njoka gelijk krijgt. Want door de vernielde oogsten wordt voedsel schaars en duur. De crisis gaat in de getroffen regioâs ook veel verder dan een dreigende hongersnood. Zo bleek uit Frans[ onderzoek] dat, na de sprinkhanenplaag van 1987-â89 in Mali, ouders in rurale gebieden in problemen kwamen doordat het eten schaars en duur werd. Om die reden hielden ze hun kinderen weg van school. De inschrijvingen vielen met een kwart terug. Zeker voor de meisjes heeft dat een nadelige invloed op hun toekomstkansen.
Afrika in de tang: droogte of sprinkhanen
De huidige uitbraak gaat terug naar twee cyclonen die boven de Indische Oceaan ontstonden. De eerste, in mei 2018, bracht overvloedige regens naar het Arabische schiereiland. Een tweede volgde een half jaar later. Als er veel regen valt in woestijngebieden, slaan de woestijnsprinkhanen (Schistocerca gregaria) aan het vermenigvuldigen (zie hiernaast) . âDe insecten hebben zo twee uitzonderlijk gunstige kweekjaren achter de rugâ, oordeelt biologe Heleen Verlinden (KU Leuven), die de sprinkhaan vijftien jaar wetenschappelijk onderzocht. Door de klimaatverandering zouden er zich vaker felle cyclonen voordoen rond de Indische Oceaan, met meer sprinkhanenplagen tot gevolg. De bevolking wordt zo twee keer getroffen. Ofwel heerst er langdurige droogte, wat hun oogsten doet mislukken. Ofwel regent het overvloedig, wat goed is voor de akkers, maar dan strijken er meer verwoestende zwermen sprinkhanen neer. The curse of the rains , heet dat.
Boven op klimaat komen conflicten. Door de burgeroorlog in Jemen bleef de eerste aanwas in sprinkhanen onopgemerkt en werd hij ook niet bestreden. Zo konden drie generaties zich ongestoord voortplanten. âIn Afrika hebben ze in decennia niet meer zoân grote uitbraak meegemaakt,â zegt Verlinden. âDe laatste die even erg was, dateert van eind jaren tachtig in Mali. Sinds toen werkt de detectie en bestrijding redelijk goed. Maar nu de zwermen uit AziĂ« komen, zijn de Afrikanen verrast.â (ty)
Sprinkhanen: groen als eenzaat, zwart-geel als agressief kuddedier. getty images/iStockphoto
âEen zwerm wordt gedreven door de angst om opgevreten te wordenâ
In een zwerm vliegen sprinkhanen in dezelfde richting omdat ze voor elkaar vluchten en tegelijk op elkaar jagen.
BRUSSEL Eigenlijk zijn sprinkhanen eenzaten: ze doen hun best om elkaar te ontwijken. âPhase solitariaâ noemen vorsers die fase. En dan â zeer plots, op enkele uren tijd â veranderen de sprinkhanen drastisch van gedaante en gedrag. De dieren verkleuren van groen naar zwart-geel, ze worden agressief en trekken naar elkaar toe. Het is de âphase gregariaâ, de kuddefase.
De verandering is een direct gevolg van gunstige omstandigheden â dus als er voldoende voedsel beschikbaar is en de dieren zich goed vermenigvuldigen. Op een gegeven moment bereikt het aantal een kantelpunt. Er zijn dan zodanig veel dieren dat ze mekaar niet meer kĂșnnen ontwijken bij hun zoektocht naar eten. Ze zien en ruiken mekaar. Dat zet de verandering naar de kuddefase in gang.
Razende bewegingen
âDe sprinkhanen vormen dan eerst groepjes van marcherende troepenâ, zegt Iain Couzin. Als directeur aan het Max-Planck-Institut voor gedragsbiologie in Konstanz (Duitsland) is Couzin gespecialiseerd in het collectief gedrag van dieren, waaronder dat van sprinkhanen. âSamen kunnen de marcherende sprinkhanen tientallen kilometers afleggen. Wie blijft staan, wordt opgevreten door een sprinkhaan die erachter loopt. Blijven marcheren met de anderen verkleint het risico om opgevreten te worden. Vergelijk het met een bewegende mensenmassa: wie stilstaat, is kwetsbaar.â
âIk ken geen ander biologisch verschijnsel dat zĂłveel schade aanricht en dat zĂł slecht bestudeerd wordtâIAIN COUZINMax-Planck-Insitut voor gedragsbiologie (Konstanz)
Als de marcherende troepen op hun weg andere sprinkhanen tegenkomen, veranderen ook die dieren in zwermdieren en sluiten ze zich aan. âHet gedrag verspreidt zich als een ziekteâ, aldus Couzin.
âIn een volgende stap, als hun vleugels volgroeid zijn, vormen de sprinkhanen vliegende zwermen. Die zwermen kunnen uit miljarden sprinkhanen bestaan.â
âUit ons onderzoek blijkt dat sprinkhanen weg willen van degenen die hen benaderen, terwijl ze zelf worden aangetrokken tot degenen die van hen voortbewegen. Dat verklaart de typische, razende bewegingen van sprinkhanenzwermen. Ze worden gedreven door de angst voor kannibalisme.â
Zolang de dieren eten blijven vinden, trekken ze als zwerm verder. Ze kunnen ook weer van zwermdieren naar eenzaten veranderen, maar dat duurt langer dan andersom. De zwermen zijn zeer stabiel.
Op dit moment maakt een team van onderzoekers uit de stal van Couzin zich klaar om naar Kenia te vertrekken voor onderzoek. Daar willen ze de sprinkhanen in zwermen vastleggen op video, om te achterhalen hoe individuele sprinkhanen zich in zwermen gedragen. Couzin heeft eerder een technologie ontwikkeld die de bewegingen van honderden individuele sprinkhanen in kaart kan brengen.
Hoewel de schade immens is die sprinkhanen als zwerm kunnen veroorzaken, wordt er amper onderzoek naar verricht. Couzin: âDe onderzoeksgroepen die rond het zwermgedrag van sprinkhanen werken, kan je op Ă©Ă©n hand tellen. Ik ken geen ander biologisch verschijnsel dat zĂłveel schade aanricht en dat zĂł slecht bestudeerd wordt.â
âIn Afrika is er weinig research uit vrees voor ontsnappingen uit laboratoriaâ, zegt biologe Heleen Verlinden (KU Leuven). âIn West-Europa, zoals in Leuven, doen we het wel. Als ze hier ontsnappen is dat niet zo erg, ze overleven onze winter niet.â (mec, ty)
Heb het artikel hier onder een spoiler geplaatst.
